Историк Павел Королев сидит на «скамейке Луцкевичей» - раньше на этом месте находился дом основателей одной из первых белорусских газет «Нашай Нівы». В руках у Павла - находки, которые могут иметь отношение к белорусскому классику Янке Купале
Фото: Татьяна МАТУСЕВИЧ
Около полугода назад историк Павел Королев, сотрудник Государственного литературного музея Янки Купалы обнаружил клад - 24 золотые монеты времен Николая ІІ, украшения и зубную коронку. Об этом написала «КП» и другие СМИ, однако случай для Королева далеко не первый. Около двух лет Павел буквально коллекционирует находки из парков Янки Купалы, Марата Казея, из района Оперного театра. А ведь многие на эти предметы (а порой и их фрагменты) не обращают внимания.
- Археолаг не заўсёды стаіць за будаўнікамі, і часам знаходкі проста з'язджаюць на сметнік. Я стараўся нейкім чынам зрабіць так, каб гэтага не адбылося, - рассказывает Павел. - Амаль кожны дзень хадзіў па траншэях, збіраў нешта і нёс у музей.
На выставке в музее Купалы будут представлены находки, а так же визуальная составляющая
Фото: Татьяна МАТУСЕВИЧ
Также в конце 2019-го, во время реконструкции Купаловского парка удалось опознать фундамент дома братьев Луцкевичей. Двое из них, Антон и Иван, стояли у истоков Белорусской Народной Республики, основали одну из первых белорусских газет «Наша Ніва». Тогда же, около полутора лет назад, нашли и остатки бани, в которую ходил Янка Купала.
- Па факце, я тады кіраваў будаўнікамі: давайце метр улева ці ўправа, каб не зачапіць падмуркі дома братоў Луцкевічаў, - вспоминает Павел. - Падмуркі атрымалася захаваць, і гэта было сур'ёзнай перамогай. Здолелі амаль не закрануць - па падмурках прайшла толькі пешаходная дарожка. На гэтым месцы паставілі лавачку, якую я цяпер называю лавачкай Луцкевічаў.
Перед выставкой находки сформированы по коробкам: в зависимости от того места, где были найдены
Фото: Татьяна МАТУСЕВИЧ
Строители на историка реагировали по-разному.
- Быў прараб, які мяне крыху недалюбліваў і нават не хацеў пускаць на тэрыторыю, бо я замаруджваў яму ўсе справы. Даводзілася спрачацца, а пакуль спрачаемся - збіраю мех старых рэчаў, - вспоминает Павел. - Пасля сыходжу і думаю: а як бы зрабілі тыя ж браты Луцкевічы? Яны ж зберагалі ўсе рэчы. Я так прыходзіў чатыры разы і чатыры разы вяртаўся з мехам. Гэтак зберагліся маленечкія бутэлечкі, кафля з падмуркаў і шмат іншага.
Некоторые находки интересны и с точки зрения геральдики
Фото: Татьяна МАТУСЕВИЧ
«А раптам гэта Купалава папяльнічка?»
За эти пару лет находок собралось на целую выставку - о братьях Луцкевичах, Купале, войне и мирном времени. Одной из первых находок историка стала пепельница.
- Яна знойдзена недалёка ад Купалавага дома. А мы ведаем, што Купала меў звычку курыць паўсюдна. І калі я знайшоў яе, адразу прыгадаў гэта. Можна ўявіць: а раптам гэта Купалава папяльнічка? Такія рэчы варта захоўваць.
Одна из первых находок Павла - пепельница. Ее он нашел около двух лет назад и тут же вспомнил о том, что Купала имел привычку много курить
Фото: Татьяна МАТУСЕВИЧ
Среди находок много остатков плитки, найденных около дома Купалы и бани, в которую он ходил мыться.
- Для археолагаў гэтыя прадметы часта падаюцца тыповымі і некаштоўнымі. Напрыклад, кафля з пячаткай Аляксандра Поляка і сапраўды вельмі частая, - говорит Павел Королев. - Але давайце паглядзім з іншага боку: калі гэта знойдзена каля Купалавага дома, то гэта мае мемарыяльную каштоўнасць. Таму, калі няўважліва праглядаць зямлю і меркаваць, што «тут няма моцнага археалагічнага культурнага пласту», можна прапусціць тое, дзе ён, наадварот, ёсць. А калі праглядаць уважліва, дык сярод тыповых рэчаў можна знайсці важныя рарытэты.
Павел обращает внимание и на те находки, которые могут не быть интересны археологам, по двум причинам. Во-первых, найденное неподалеку от дома Купалы имеет монументальную ценность. А во-вторых, если игнорировать, можно пропустить настоящие раритеты
Фото: Татьяна МАТУСЕВИЧ
Что насчет бани? Туда ходили париться и Купала, и Колас, и другие писатели.
- Гэта знакамітае месца. Купала жыў насупраць і сапраўды часам прыходзіў у тую лазню. А беларускія пісьменнікі спадзяваліся яго убачыць, - рассказывает Королев. - Малады Пімен Панчанка яшчэ казаў: «Мы часцей, чым у тым была патрэба, хадзілі парыцца ў гэтую лазню, спадзеючыся ўбачыць Купалу, бо літаральна насупраць лазні быў ягоны дом».
Такая находка достаточно частая, говорит Павел, и порой не представляет интереса для археологов
Фото: Татьяна МАТУСЕВИЧ
Бутылочки из-под парфюма могли принадлежать жене Купалы
Среди находок около дома писателя - бутылочки разных форм и размеров. В том числе и от парфюмерии, на которой еще просматриваются надписи: «Виктория», «Регина», «Париж», «Лондон».
В некоторых бутылочках до сих пор сохранилась жидкость
Фото: Татьяна МАТУСЕВИЧ
- Складана сказаць, якую парфуму любіў Купала, але ж Уладзіслава Францаўна цалкам магла карыстацца нечым з гэтай назвай. А можа, гэтыя бутэлечкі больш старыя, яшчэ дарэвалюцыйныя. Купала ж пераехаў у гэты дом у 1926 - 1927-м.
На некоторых бутылочках еще читаются надписи
Фото: Татьяна МАТУСЕВИЧ
Есть и другие маленькие бутылочки - аптечные. Кстати, в некоторых из них до сих пор сохранилась жидкость! Интересная находка у дома Купалы - медицинские колбы, почти целые. Особенно интересны они в контексте. Один из трех братьев Луцкевичей - Стефан - был врачом. Вполне вероятно, что это именно его медицинские колбы.
- Нідзе, акрамя гэтага месца, такіх колбаў больш не знайшлі, -говорит Павел Королев. - Дарэчы, Стэфан Луцкевіч ратаваў Купалу, калі ён вырашыў зрабіць спробу самагубства у 1930 годзе.
Эти медицинские колбы были найдены около дома Луцкевичей. Один из братьев - Стефан Луцкевич - был врачом
Фото: Татьяна МАТУСЕВИЧ
Небольшая белая чашка - находка более ранняя. Но в том, что она из дома поэта, можно не сомневаться. Ее нашли после войны, и она хранится в постоянной экспозиции музея. Опознать чашку успела жена Янки Купалы Владислава Луцевич. Ей тогда было 68 лет - Владислава Францева умерла в 1960-м.
- Калі гэты кубачак паказалі Уладзіславе Луцэвіч - яна расплакалася, бо прыгадала, што менавіта ён з Купалавага дома, - рассказывает штрих к истории Павел Королев.
Чашку нашли около дома Купалы после войны. Когда ее увидела вдова поэта, она расплакалась
Фото: Татьяна МАТУСЕВИЧ
Чуть дальше от дома Купалы, в парке Марата Казея, нашлась утятница, которая, несмотря на время и обстоятельства, неплохо сохранила форму.
- Стараўся пачысціць яе ад попелу, цяжка атрымлівалася, але зараз разумею, што можна гэтага і не рабіць: апаленая вайной качатніца каларытна выглядае, - рассуждает Павел. - Наогул, гэты раён быў разбураны на трэці дзень вайны - 24 чэрвеня была моцная бамбёжка...
Утятница, которую Павел нашел в парке Марата Казея
Фото: Татьяна МАТУСЕВИЧ
«Дачка Купалавай таполі» и сейчас растет у музея
Тогда же, в первые дни войны, был уничтожен и дом Купалы. Но выжил тополь, который называют «Купалавым». Это дерево было одним из немногих, которое пережило войну.
- Загінула Купалава таполя ў 1965 годзе, яе зламала бура, - рассказывает Павел. - Тады пляменніца Янкі Купалы ўзяла галінку ад таго дрэва і пасадзіла побач новае - яго мы называем дачкой Купалавай таполі, яно і зараз расце за нашым музеем.
Среди находок много старых подков.
- Падковамі нікога не здзівіць, але быў цікавы выпадак: калі «Зелянбуд» прыбяраў парк, то ўсе знойдзеныя падковы яны вешалі на адно дрэва, каб не валяліся пад нагамі, - вспоминает Павел. - А пасля паказалі мне гэтае дрэва, абвешанае падковамі. Дарэчы, рабочыя пасля таксама часам прыносілі нейкія знаходкі і пакідалі пад музеем. Бачылі, што я часта хаджу, і стараліся трохі дапамагаць.
Подкова - находка достаточно частая
Фото: Татьяна МАТУСЕВИЧ
НЕ ПРОПУСТИТЕ!
Эти и множество других находок можно увидеть на выставке «Агні вайны. Гісторыі старой таполі», которая открылась в музее Янки Купалы (Минск, Янки Купалы, 4) 22 июня. Выставка продлится до 24 июля.
Выставка, на которой впервые покажут находки - бутылочки из-под парфюма, плитку, посуду и другое - откроется 22 июня в музее Купалы
Фото: Татьяна МАТУСЕВИЧ
ЧИТАЙТЕ ТАКЖЕ:
«Без них не было бы Беларуси». В Минске нашли дома основателей БНР братьев Луцкевичей
Музейщики рассчитывают, что дома удастся восстановить (Читать далее)
Сделал Купалу классиком, тайно вернул Статут ВКЛ и заставил провозгласить независимость БНР. Трагедия первого менеджера белорусской культуры
Правда, современники Ивана Луцкевича забыли его и даже не простились с ним на смертном одре (Читать далее)
Янка Купала был де-факто вице-премьером Беларуси, а год спустя его за это арестовали
В музее классика по архивным документам БНР восстановили, как Янка Купала переходил границу с 200 кг книг и за что поэта обыскивали большевики (Читать далее)
Янка Купала в первые годы БССР: Домашний арест, льготные лампочки и командировки к маме
Музей классика рассказал о биографии поэта и молодой советской республики (Читать далее)